Neemt minister Karien van Gennip de kinderopvang wel serieus?

De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid debatteert met minister Karien van Gennip (CDA) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op woensdag 16 november van 13.45 tot 17.45 uur over kinderopvang. 

Maar neemt de minister de kinderopvang wel serieus? We lichten het toe.

Indexatie uurtarieven kinderopvangtoeslag

Al vele jaren zijn er opmerkingen over de manier van indexeren van de uurtarieven kinderopvangtoeslag. Deze worden berekend op gegevens van circa 9 maanden voordat het nieuwe jaar begint. Fijn om deze tijdig te weten, minder fijn omdat ze vaak al achterhaald zijn. Ook hebben deze geen verhouding tot de werkelijke kostenstijging. Zo wordt geïndexeerd op basis gemiddelde loonkostenstijging in Nederland, toch heel iets anders dan de lonen in de branche. Ook zijn de branche regelmatig kostenverhogende regels opgelegd, zonder een realistische aanpassing van de uurtarieven.

Al jaren is men bezig dit te onderzoeken, maar nog steeds geen duidelijkheid.

Dure kinderopvang in 2023

Dat de kinderopvang in 2023 voor veel ouders heel veel duurder wordt is simpel uit te leggen. De indexatie van de uurtarieven lopen in 2022 en 2023 heel ver achter bij de werkelijkheid. De minister heeft geweigerd hier iets aan te veranderen. Terwijl men bezig is met een nieuw stelsel waarbij het voor ouders beter betaalbaar moet worden (overigens met name voor hogere inkomens) zorgt dit kabinet er eerst voor dat netto kosten voor 2023 de pan uit vliegen.

Aantrekkelijkheid branche voor medewerkers

De branche kent al jaren een groot personeelstekort (factor 2 van het onderwijs). De hoogte van de lonen in de branche is mede afhankelijk van de kinderopvangtoeslag. Als werkgevers veel hogere lonen moeten betalen zal zich dat vertalen in de uurtarieven. Aangezien deze alleen worden aangepast met de gemiddelde loonkostenstijging in Nederland wordt dat dus een groter verschil, die betaald wordt door de ouders (en ja hoor… dus wordt het duurder).

Daarbij worden de lonen in bijvoorbeeld het onderwijs sterk verhoogd. En de branches kinderopvang en onderwijs vissen toch deels in dezelfde vijver van personeel.

Looneis 2023

De cao partijen hebben de minister verzocht om een verhoging van de kinderopvangtoeslag 2023, welke volledig ten goede zou moeten komen van de lonen. Niet alleen is dit geweigerd door minister Karien van Gennip, ze geeft als reden een (ongefundeerde) mening dat organisaties toch forse winsten zouden maken en de werkgevers het zelf maar moeten oplossen.

Terwijl ze de vakbond FNV Kinderopvang een steun in de rug heeft gegeven bij de looneis van 12,9 % steekt ze een dolk in de rug van de werkgevers. De vakbond FNV Kinderopvang gebruikt nu haar uitspraak om meer onrust te creëren.  

ZZP’ers in de kinderopvang

De minister wil dat medewerkers in de kinderopvang worden behouden voor de branche. Dat is lastig als bijvoorbeeld medewerkers al zien dat in het onderwijs de lonen sterk stijgen. Nog lastiger omdat het kabinet (net als de voorgaande) niets doet aan de wet DBA. Er is een enorme groei van medewerkers die loondienst verlaten om zzp’er te worden. Of om überhaupt niet in dienst te komen na behalen opleiding. Niet alleen zijn de kosten veel hoger voor de organisaties, het komt niet ten goede aan de kwaliteit in de kinderopvang en de werkdruk van de medewerkers in loondienst (die alle administratieve lasten moeten uitvoeren).

En dit terwijl de meeste zzp’ers in de kinderopvang een zogenaamde schijnzelfstandige zijn. Dus ook geen recht hebben op ondernemersvoordelen bij de inkomstenbelasting. (scheelt de Staatskas jaarlijks vele miljoenen).

De weerstand tegen zzp’ers (niet alleen bij de kinderopvang) groeit ook bijna met de dag. Er ontbreekt echter daadkracht bij de minister en het kabinet. Deze hebben het voornemen het probleem aan te pakken in 2025. Tegen die tijd zullen veel organisaties besloten hebben geen gebruik meer te maken van deze zzp’ers en (voor ouders zeer belangrijk) eerder contracten opzeggen waardoor er minder kinderen geplaatst kunnen worden.

Gratis kinderopvang (bijna dan)

Het stelsel gratis kinderopvang kan misschien wel in 2025 worden ingevoerd voor wat betreft de financiën, maar als het de bedoeling is van het kabinet dat er veel meer kindplaatsen komen, dan zijn de plannen momenteel behoorlijk kansloos. Als de minister de kinderopvang echt serieus neemt moeten de problemen nu aangepakt worden (wat eigenlijk al te laat is).

Dat zou betekenen dat de minister echt kennis van de branche moet hebben en deze serieus moet nemen. De grote vraag is of dat wel zo is, gezien haar handelen heeft ze toch wel de schijn heel erg tegen.

Onderstaand meer informatie vanuit de Tweede Kamer over de te behandelen onderwerpen tijdens het debat en hoe het debat te volgen.

Stelselherziening kinderopvang

Er komt een nieuw financieringsstelsel van de kinderopvang. Het kabinet wil het stelsel eenvoudiger en begrijpelijker maken voor ouders en wil het voor ouders daarnaast ook makkelijker maken om werk en zorg te combineren. De financiering wordt eenvoudiger. In het nieuwe stelsel wordt de overheidsvergoeding direct aan kinderopvangorganisaties uitgekeerd. Zo komen ouders niet voor onverwachte (hoge) terugvorderingen te staan. De kinderopvang wordt bijna gratis voor werkende ouders. Onafhankelijk van het inkomen wordt 96 procent van de kinderopvangkosten vergoed.

Kwaliteit en toegankelijkheid

Toegankelijkheid van kinderopvang is in het nieuwe kinderopvangstelsel een belangrijk aandachtspunt. Mede daarom is er een onderzoek gestart naar de verschillende financieringsvormen in de kinderopvang, zoals private equity. Sinds de Wet Kinderopvang uit 2005 heeft de vraag naar kinderopvang een enorme groei doorgemaakt die de sector ook interessant maakt voor ondernemers en grote investeringsfondsen. Er zal bij het onderzoek ook gekeken worden naar eventuele verschillen in de geboden kwaliteit en de kinderopvangsector wordt vergeleken met andere sectoren met een publieke taak.

Nieuw stelsel 

Minister Van Gennip gaat samen met DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs), Dienst Toeslagen, UWV (Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen) en SVB (Sociale Verzekeringsbank) werken aan het ontwerpen en bouwen van een nieuw stelsel voor de financiering van kinderopvang. Het nieuwe stelstel moet per 1 januari 2025 in werking treden. Het is nog niet bekend door welke organisatie het nieuwe stelsel uitgevoerd gaat worden.

Personeelstekorten 

Op dit moment is er een tekort van bijna 5.000 werknemers in de kinderopvang. Het personeelstekort in de kinderopvang leidt in veel gevallen tot wachtlijsten, of zelfs tot sluitingen van opvanggroepen als een organisatie de personeelsbezetting niet rond kan krijgen. Dit probleem dreigt nog groter te worden als de kinderopvang grotendeels gratis wordt. Het kabinet wil het personeelstekort samen met de kinderopvangsector aanpakken. Vanwege de krapte op de arbeidsmarkt is het belangrijk om het bestaande personeel vast te houden en als dat mogelijk is meer uren te laten werken. Ook moet er nieuw personeel komen.  

Werkdruk verlagen

Er wordt gekeken hoe de werkdruk kan worden verlaagd zonder de pedagogische kwaliteit van de opvang te schaden. Minister Van Gennip wil verschillende voorstellen gaan doen. Het wordt misschien mogelijk om het Vaste Gezichten Criterium (VGC) voor baby’s flexibeler in te vullen. Onderzocht wordt of beroepskrachten in opleiding als vast gezicht ingezet kunnen worden. Ook moet het gemakkelijker worden om de uren te registreren waarop wordt afgeweken van het maximumaantal kinderen per medewerker, het zogeheten beroepskracht-kindratio (BKR). Daarnaast wil de minister de buitenschoolse opvang (BSO) meer vrijheid geven. Een BSO kan bijvoorbeeld besluiten om groepen samen te voegen in de stille periodes of het inzetten van ‘anders’ gekwalificeerde medewerkers (bijvoorbeeld op het gebied van sport, muziek en cultuur).

Piekdagen

De wachtlijsten voor kinderopvang zijn vooral groot op de piekdagen: maandag, dinsdag en donderdag. Dat zorgt ervoor dat er veel deeltijdcontracten zijn in de kinderopvang, want op de piekdagen is er veel meer personeel nodig. De minister wil de opvang op de daldagen woensdag en vrijdag goedkoper maken zodat het aantal kinderen dat in een week wordt opgevangen beter verdeeld kan worden en dus ook de uren van het personeel.

Nieuwkomers inzetten

Naast het goedkoper maken van daldagen, wil de minister gediplomeerde nieuwkomers, zoals statushouders en Oekraïners die de Nederlandse taal nog niet machtig zijn, aan het werk zetten op opvanglocaties waar veel kinderen zitten die geen Nederlands spreken. Ook kunnen nieuwkomers zonder diploma en/of kennis van de Nederlandse taal worden ingezet als groepshulp, om de medewerkers van kinderopvanglocaties te ondersteunen. En minister Van Gennip kijkt samen met het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen (OCW) hoe combinatiebanen tussen kinderopvang en onderwijs gestimuleerd kunnen worden.

Instroom vergroten

Om de instroom van nieuwe medewerkers te vergroten, mag de kinderopvang tot 1 juli 2024 meer beroepskrachten in opleiding inzetten. Normaal mag de formatie voor een derde bestaan uit beroepskrachten in opleiding. Tijdelijk mocht dat al oplopen tot de helft en die uitzondering is nu met twee jaar verlengd.

Volg live

Dit commissiedebat vindt plaats in de Troelstrazaal van de Tweede Kamer. Via deze website kan je vanaf 13.45 uur live meekijken of meeluisteren. Of kijk via de website en app Debat Direct.

Agenda en verslag

Je kan hier alle stukken doornemen die bij deze vergadering horen. Zodra het woordelijk verslag van het overleg klaar is, kan je deze ook via deze link lezen.

De gegegevens in dit artikel zijn voor het laatst bijgewerkt en gecontroleerd op 29 september 2023