Een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) is een schriftelijke overeenkomst waarin afspraken zijn vastgelegd tussen werkgeversorganisaties en werknemersorganisaties (vakbonden). Deze afspraken gaan over arbeidsvoorwaarden zoals loon, werktijden, vakantiedagen, pensioen, en opleidingsmogelijkheden. Een CAO kan gelden voor een specifieke sector (bijvoorbeeld de zorg of bouw) of een bedrijf.
In Nederland zijn er twee hoofdtypen CAO’s: de standaard-CAO en de minimum-CAO. Het verschil zit in de mate van vrijheid die werkgevers en werknemers hebben om af te wijken van de afspraken.
Standaard-CAO
Een standaard-CAO bevat afspraken die strikt moeten worden nageleefd. Er mag niet in het nadeel of voordeel van de werknemer worden afgeweken van de bepalingen in de CAO, zelfs niet in onderling overleg. Dit type CAO wordt vaak gebruikt in sectoren waar de arbeidsvoorwaarden strak geregeld moeten zijn om uniformiteit te waarborgen, zoals in de publieke sector of de zorg en dus ook de kinderopvang.
Kenmerken:
- Afspraken zijn bindend en niet flexibel.
- Geen afwijkingen mogelijk, zelfs niet in positieve zin (bijvoorbeeld hogere lonen) zonder toestemming van de cao-partijen.
- Zorgt voor gelijke behandeling van werknemers binnen de sector.
Voorbeeld: Een werknemer in de kinderopvang mag volgens een standaard-CAO niet minder loon ontvangen of meer uren werken zonder extra compensatie dan in de CAO is afgesproken.
Minimum-CAO
Een minimum-CAO bevat basisvoorwaarden waar werkgevers en werknemers zich minimaal aan moeten houden. Werkgevers mogen in individuele arbeidsovereenkomsten wel betere arbeidsvoorwaarden afspreken, zoals een hoger salaris of extra vakantiedagen, maar ze mogen niet minder gunstige voorwaarden aanbieden.
Kenmerken:
- Afspraken gelden als ondergrens.
- Afwijken in het voordeel van de werknemer is toegestaan.
- Meer flexibiliteit voor werkgevers en werknemers om aanvullende afspraken te maken.
Voorbeeld: Een bedrijf in de detailhandel met een minimum-CAO kan een werknemer een hoger loon bieden dan in de CAO is vastgesteld, bijvoorbeeld om schaars personeel aan te trekken.
Algemeen Verbindend Verklaring (AVV)
Soms kan een CAO door de overheid algemeen verbindend worden verklaard. Dit betekent dat alle werkgevers en werknemers in een sector zich aan de CAO moeten houden, ook als ze geen lid zijn van de betrokken werkgeversorganisatie of vakbond. Dit bevordert eerlijke concurrentie en voorkomt dat werkgevers op arbeidsvoorwaarden concurreren.
Waarom zijn CAO’s belangrijk?
- Bescherming van werknemers: Ze zorgen ervoor dat werknemers eerlijke en gelijke arbeidsvoorwaarden hebben.
- Arbeidsrust: Door duidelijke afspraken te maken, verminderen CAO’s conflicten tussen werkgevers en werknemers.
- Gelijke concurrentie: Binnen een sector hanteren werkgevers vergelijkbare voorwaarden, wat oneerlijke concurrentie voorkomt.
CAO in de praktijk
Werkgevers zijn verplicht de CAO na te leven die op hun sector of bedrijf van toepassing is. Werknemers kunnen bij twijfel contact opnemen met een vakbond, de ondernemingsraad, of een juridisch adviseur om te controleren of hun arbeidsovereenkomst in lijn is met de CAO.
